MŚP wobec wyzwań i możliwości związanych ze zrównoważonym rozwojem

Dane jednoznacznie wskazują, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa fundamentalną rolę w polskiej gospodarce, stanowiąc aż 99,8% wszystkich firm działających w kraju. Warto podkreślić, że w tej grupie aż 97,2% to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 10 pracowników. Świadczy to o tym, że nasza gospodarka opiera się przede wszystkim na niewielkich, często lokalnych podmiotach, działających w różnych branżach – od usług i handlu, po budownictwo.[1]

Dodatkowo istotny jest fakt, że „MŚP generują 45,3% Produktu Krajowego Brutto (PKB) Polski, zatrudniają 67,8% wszystkich zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw pracowników, znacząco wzrosły inwestycje w sektorze, a ich innowacyjność i poziom cyfryzacji rosną.”[2] Opierając się na  powyższych danych można założyć, że sektor MŚP jest niezaprzeczalnie ważny dla polskiej gospodarki, zaś jego wsparcie i pomoc w dostosowaniu do nowych wyzwań kluczowe. Jest to istotne zwłaszcza obecnie, wobec niespotykanego od lat dynamizmu zmian geopolitycznych, legislacyjnych a nade wszystko klimatycznych i społecznych.

W szerokim dyskursie ciągle za mało mówi się o tych zmianach i ich konsekwencjach dla społeczeństwa i biznesu. Nie wybrzmiewa wystarczająco sprawa kurczących się zasobów naturalnych, problemów z minerałami ziem rzadkich, ryzykami klimatycznymi i środowiskowymi, w tym z niedoborem wody, suszą, nawałnicami deszczu i huraganami. Za mało wiemy o konieczności dekarbonizacji i konkurencyjności europejskiej gospodarki. Za mało mówi się o bezpieczeństwie zdrowotnym, w tym lekowym, oraz o postępującej ujemnej demografii UE, a w Polsce w szczególności. Potrzebne są plany i działania ogólne i szczegółowe, rządowe i samorządowe, międzysektorowe, międzybranżowe, porozumienia, współpraca i współdziałanie. System „silosów”, „baniek” i „obszarów” nie sprawdził się, obecnie potrzebne jest PARTNERSTWO ponad podziałami i wypracowywanie i/lub korzystanie z dobrych praktyk. Potrzebne są gotowe i dostępne rozwiązania, ośrodki wsparcia i dialogu, abyśmy sprostali wyzwaniom i nie zostali w tyle.

Wyzwań jest bardzo wiele, ale zazwyczaj w sukurs przychodzą nowe szanse oraz możliwości na rozwój i zmiany w core business firm. Obecnie prowadzenie firmy w trybie „business as usual” to droga donikąd, potrzebne jest przewartościowanie w kierunku odpowiedzialności za ludzi i środowisko. Dzisiaj nie wystarczy produkować szybciej i więcej, ale potrzeba lepszej jakości na lata, więcej etyki, odpowiedzialności, poszanowania ludzi i środowiska, gospodarki obiegu zamkniętego i korzystania z niskoemisyjnych źródeł energii.

Zatem jakie kroki powinny podjąć MŚP, aby zwiększyć swoją odporność, potencjał, pozytywne postrzeganie przez otoczenie?

• Wobec dynamicznych zmian legislacyjnych starać się za nimi nadążać.
• Śledzić trendy i wymagania rynku, wsłuchiwać się w oczekiwania klientów i kontrahentów.
• Inwestować w ludzi, szkoląc pracowników, dbając o ich dobrostan i wspierając niedyskryminująca kulturę organizacyjną.
• Dywersyfikować swoją działalność o nowe segmenty rynku, które będą bardziej odpowiadać na zmieniające się potrzeby rynku i zapewnią firmie nowe źródła przychodu.
• Poprawiać swoją efektywność energetyczną, wodną i zasobową, przyjrzeć się gospodarowaniu odpadami i ekoprojektowaniu, przestawiać się na odnawialne źródła energii.
• Inwestować w nowoczesne i energooszczędne maszyny i optymalizować procesy.
• Analizować swoje ryzyka klimatyczne i przygotowywać scenariusze na różne ewentualności i plany ciągłości działania.
• Budować relacje, partnerstwa i wzmacniać współpracę w całym łańcuchu wartości.
• Dbać o reputację i komunikację z rynkiem.
• Liczyć ślad węglowy organizacji i najistotniejszych produktów.
• Wdrażać praktyki zrównoważonego rozwoju bazując na tych istniejących już na rynku.

Zrównoważony rozwój – drogą do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej

Wiele się dzisiaj mówi o idei zrównoważonego rozwoju jako drogowskazie dla wszystkich i każdego. Czym zatem on jest, czy to pojęcie nowe, czy znamy je pod innymi hasłami? Otóż nie jest ani nowe, ani odległe, może nieco zapomniane, albo zepchnięte na margines w ogólnym zachłyśnięciu się możliwościami jaki dały wolny rynek i nieograniczony dostęp do dóbr i zasobów wszelakich, zarówno przedsiębiorcom jak i konsumentom. Zrównoważony rozwój to  przede wszystkim wartości jakie niesie za sobą: równowaga, umiar, szacunek, a co z nimi związane większa troska o środowisko, społeczności i prowadzenie działalności.

Dlatego tak ważne jest, aby na każdym poziomie społeczności przygotowane zostały jasne wytyczne i podwaliny prawne, aby instytucje wskazały przedsiębiorcom w jakim kierunku należy iść prowadząc działalność i czego po drodze nie ominąć. Ważne jest przygotowanie całego ekosystemu wokół legislacji, zwłaszcza dla MMŚP, m.in. jasnych wytycznych, dostępnych i bezpłatnych narzędzi, szkoleń i doradztwa, aby nie narażać ich na zostawanie w tyle, strat lub bankructwo.

Przyjęte w międzynarodowych agendach, wytycznych i porozumieniach, a także regionalnej legislacji wartości ESG: środowiskowe, społeczne i korporacyjne stały się już nie tylko dobrowolnymi wskazówkami, ale obowiązującym prawem. W UE obowiązuje Dyrektywa CSRD (Dyrektywa dotycząca sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju), która w Polsce weszła w życie w Ustawie z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym oraz niektórych innych ustaw, w rozdziale 6C „Sprawozdawczość zrównoważonego rozwoju”.[3] Rozszerza ona obowiązek składania sprawozdania z działalności przedsiębiorstwa za poprzedni rok o wspomniane wyżej obszary. Ustawa wskazuje progi i lata dla konkretnych rodzajów przedsiębiorstw zgodnie z regułą, najpierw większe firmy, potem mniejsze. MŚP nie zostały ujęte w ustawie, ale ze względu na obowiązek ujawniania przez objęte podmioty informacji z całego łańcucha wartości, MŚP będą proszone przez dużych partnerów o dostarczanie danych potrzebnych im do wypełniania obowiązku informacyjnego.

W związku z tym niezwykle ważne jest, aby MŚP – a mówiąc konkretnie zarządzający tymi firmami, przyjrzeli się nowym obowiązkom prawnym zapisanym w powyższej ustawie, aby mogły się należycie przygotować, tym bardziej, że często dysponują mniejszym budżetem i ograniczonymi zasobami ludzkimi. Korzystnym sposobem, aby sprostać wyzwaniom jest zmiana sposobu myślenia o swojej firmie, a nawet przygotowanie strategii opartej na wartościach ESG. Warto w tym celu zaangażować wszystkich pracowników, zidentyfikować poszukiwane dane i zebrać je z różnych miejsc/działów w jedno miejsce, może oddelegować do tego celu dedykowaną osobę, przeprowadzić analizę własnego łańcucha dostaw/wartości, dokonać efektywnych zmian w gospodarowaniu zasobami i procesach, przyjrzeć się swoim możliwościom w angażowanie się w przeciwdziałanie zmianom klimatu.

MŚP mogą wykorzystać do tego celu istniejące wytyczne i standardy, myślę tutaj o celach ONZ „Agenda 2030”[4], Dziewięciu zasadach Global Compact[5], dobrowolne standardy VSME dla MŚP nie objętych dyrektywa CSRD[6]. Warto też korzystać z dobrych praktyk innych MŚP, z dostępnych darmowych wydarzeń i nie czekać do ostatniej chwili.

Oczekiwania z rynku

Duże firmy, które już przygotowały się do nowych wyzwań i informują o swoich wynikach w rocznych raportach ESG będą oczekiwały informacji od swoich kontrahentów. Zapukają do partnerów z łańcucha dostaw/wartości o dane, które będą potrzebne do ich raportów (zgodnie z wymaganiami Sprawozdawczości ZR). Duże firmy mogą wymagać od MŚP wdrożenia mechanizmów zarządzania ryzykiem ESG, aby zminimalizować potencjalne negatywne skutki działalności. Mogą oczekiwać, aby MŚP posiadały określone certyfikaty związane z ochroną środowiska lub społeczną odpowiedzialnością, aby policzyły swój ślad węglowy, aby przygotowały polityki dotyczące pracowników i dostawców. W związku z powyższym mogą preferować współpracę z MŚP, które stosują praktyki zrównoważonego rozwoju w swoich procesach produkcyjnych, m.in. minimalizują ilość odpadów, podnoszą efektywność energetyczną swoich zakładów i maszyn, wykorzystują materiały odnawialne, odpowiedzialnie i niedyskryminująco podchodzą do swoich pracowników.

Co bardzo ważne również banki i instytucje finansowe zostały zobowiązane do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Działania mają dotyczyć zarówno „zazieleniania” ich portfela, jak i wspierania finansowego zrównoważonych inicjatyw, m.in. transformacji energetycznej, przechodzenia na niskoemisyjne źródła energii, a także rozwiązania w obszarze gospodarki obiegu zamkniętego. Przykładem mogą być kredyty ekologiczne, ale również zielone obligacje czy fundusze inwestycyjne zorientowane na ESG. Co ważne banki muszą uwzględniać w swojej działalności różnego rodzaju ryzyka, które mogą mieć wpływ na ich działalność, dlatego wdrażają zarządzanie ryzykiem ESG, które uwzględnia czynniki środowiskowe (np. zmiany klimatyczne, zanieczyszczenie), społeczne (np. prawa człowieka, warunki pracy) i zarządcze (np. korupcja, łamanie zasad ładu korporacyjnego). Oceniają swoje ryzyka poprzez odpowiednie zarządzenie portfelem inwestycyjnym, co prowadzi do jego rewizji oraz wycofywania inwestycji z branż o wysokim ryzyku środowiskowym, takich jak np. przemysł węglowy. W efekcie kapitał będzie mógł zostać przeniesiony do bardziej zrównoważonych sektorów.

Zrównoważony rozwój to dzisiaj szerokie pojęcie, które wspiera rozwój i wzrost firmy, poprawia jej wizerunek, przyciąga inwestorów i zwiększa efektywność operacyjną. Przechodząc na stronę zrównoważonego rozwoju firmy z sektora MŚP mogą pozycjonować się jako odpowiedzialni partnerzy, myślący w długiej perspektywie, stabilni i przewidujący. Mogą tym samym zyskać przewagę konkurencyjną na zmieniającym się rynku.

Podsumowując

W zrównoważonym rozwoju nie chodzi o zbieranie i ujawnianie informacji ESG, ale przede wszystkim o nowe podejście do prowadzenia działalności. Wynikają z tego wyzwania, bo to zmiana obecnego paradygmatu, ale to też nowe możliwości i rozwój w nowych kierunkach. Wartości ESG mogą przyciągnąć nowych klientów lub/i nowych kontrahentów, zwiększyć wiarygodność i atrakcyjność firmy, ułatwić dostęp do finansowania i zamówień, które coraz częściej wymagają spełnienia wymagań z obszarów ESG. To też furtka na nowe rynki, które mają wyśrubowane wymagania klimatyczne i zrównoważonego rozwoju dla prowadzenia działalności. To szansa na nie wypadnięcie z łańcuchów wartości i po prostu przetrwanie. Zrównoważony rozwój to przyszłość sukcesu w biznesie, dlatego warto jak najszybciej podjąć działania w tym kierunku.

O autorce:

Agnieszka Ozimkowska
Doradczyni MŚP ds. zrównoważonego rozwoju

Na co dzień doradza MŚP, prowadzi audyty ESG i efektywności energetycznej, wspiera firmy w przygotowaniu do zbierania danych ESG oraz wdrażaniu standardu VSME.

W ośrodku Enterprise Europe Network organizuje szkolenia, warsztaty i konferencje z tematyki zrównoważonego rozwoju, współpracuje z organizacjami działającymi na rzecz wsparcia MŚP w różnych obszarach zrównoważonego rozwoju i ESG m.in. MRiT, PARP, FIPS, klastrami.

[1]Podsumowanie raportu PARP o stanie sektora MŚP w Polsce w 2024 – Fundacja Instytut Przedsiębiorczości Społecznej
[2] tamże
[3] USTAWA z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym oraz niektórych innych ustaw
[4] Agenda 2030 – Ministerstwo Rozwoju i Technologii – Portal gov.pl
[5] Global Compact – Rola wiodących przedsiębiorstw w gospodarce światowej, UNIC Warsaw, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie 
[6] Projekt standardu „Dobrowolne ESRS dla małych i średnich przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie (VSME ESRS)”, styczeń 2024, EFRAG